SISTEMA ENDOKRINOA:

1.- Nola funtzionatzen du sistema endokrinoak?.

Sistema endokrinoa edo hormona sistemak beste koordinazio sistema bat da. Gorputz osoan banatuta dauden guruinen sorta batez osatuta dago. Guruin endokrinoak edo barne jariaketako guruinak deritze, beren jariaketa-gaiak zuzenean odolera isurtzen dituztelako.
Guruin endokrinoak jariaketan espezializatutako zelulaz osatuta daude. Zelula horiek hormonak deritzen sustantzia kimikoak sintetizatzen dituzte. Hormonak, behin sortuak, odolera isuri eta odol hdien bidez gorputzeko atal guztietara garraiatuko dira. Dena dela, beren ekintza zelula edo organo jakin batzuetan bain ez dute eragiten, jomuga-zelula edo -organo deritzenetan.
Hormonak mezulari kimikoak dira eta ezaugarri hauek dituzte: 

• Sintetizatuak izan diren tokitik urrun betetzen dute euren funtzioa.
• Nerbio sistemak sortutako erantzunak baino erantzun geldoagoak ematen dituzte, baina iraunkorragoak.
• Oso koputu txikian eragiten dute eta, behinberen funtzioa beteta degradatu egiten dira. Hori dela eta, garrantzitsua da guruin endokrinoek hormonak etengabe askatzea, beharrezkoak diren bitartean.

Odlean hormona kantitate handiegia edo txikiegia izateak gaixotasun jakin batzuk ekar ditzake.

Guruin endokrinoek ez dituzte hormonak etengabe jariatzen. Gehienetan, odolean dagoen hormona kantitateak berak edo hormonaren jarduerak eteten du jariaketa. Erregulazio mekanismo honi atzeraelikadura negatiboa edo feedback-a deritzo. guruinak estimulua jasotzen duenean, kimikoa zein nerbiosoa, hormonak sortzeari ekiten dio. Odolean hormona horien kantitatea handitzen den heinean, jariakeeta inhibitu egiten da. Modu berean, hormona horien kantitatea murrizten den heinean, guruinari eragiten zaio eta hormona horren jariaketa handitu egiten da.

2.- Bete ezazu klasean emango dizudan taula, guruina, hormona eta funtzioa jarriz, irudi hau aztertu eta gero:

GURUINA	HORMONA	FUNTZIOA
Hipotalamoa	Faktore askatzaileak edo inhibitzaileak	Hipofisiari eragin eta hormonak sortzea aktibatu edo inhibitu.
Hipofisia	Oxitozina	Erditzean umetokiaren uzkurdurak aktibatu eta ugatzetan esnea sortzea aktibatu.
	Antidiuretikoa	Gernu bidez kanpratzen den ur kantitatea murriztu.
	Prolaktina	Erditu eta gero esne jariaketa sustatzen du.
	Hazkuntza hormona	Hezurren hazkuntza estimulatu.
	Gonadotropinak	Sexu-guruinen jarduera erregulatu.
	Tiroidea estimulatzeko hormona	Tiroidearen jariaketa estimulatu.
	Adrenokortikotropina	Giltzurrun gaineko guruinen jariaketa estimulatu.
Tiroidea	Tiroxina	Gorputzaren metabolismoa erregulatu eta nerbio-sistemaren garapena sustatu.
	Triiodotironina
	Kaltzitonina	Odoleko kaltzio maila murriztu eta hezurreko kaltzio maila handitu.
Paratiroidea	Parathormona	Odoleko fosforo eta kaltzio maila erregulatu.
Giltzurrun gaineko guruinak	Kortisona	Glukosa sortzea estimulatu, koipeen degradazioa. Hanturaren eta alergien kontrako efektua.
	Adrenalina	Giharren jarduera sustatu eta arrisku egoeretarako prestatu.
Pankrea	Intsulina	Odoleko glukosa maila murriztu.
	Glukagoia	Odoleko glukosa maila handitu.
Barrabilak	Testosterona	Gizonezkoen eta bigarren mailako sexu ezaugarrien garapenean eta espermatozoideen ekoizpenean eragina.
Obulutegiak	Estrogenoak	Sexu organoen eta bigarren mailako sexu-ezaugarrien garapenean esku hartu.
	Prolaktina	Obulutegietako zikloa erregulatu eta gorputza haurdunaldirako prestatu.

3.- Azal itzazu sistema endokrinoarekin lotutako gaixotasunak.

• Diabetea: gaixotasun kronikoa da, intsulina eskasiak edo ezak sortua. Gorputzak ezin du odoleko azukrea xurgatu, ezta energia iturri gisa ere erabili. Diabete mota desberdinak daude<.
• 1 motako diabetea: intsulinaren mendekoa, gazteei eragiten die eta intsulina sortzen duen zelularik ez dago. Intsulina tzeratau beharra dauka, injekzio bidez.
• 2 motako intsulina: ez da intsulinaren mendekoa. Pertsona nagusiei eragiten die. Zelulek ez dute egokiro erabiltzen. Urteak aurrera doaen heinean, glukosa kontzentrazio handiek bihotzeko gaixotasunak, itsutasuna, giltzurrun gutxietasuna.. eragin ditzake.
• Tiroideko gaixotasuna: tiroide hormona gehiegi edo gutxiegi jariatzeagatik sortzen da, 
• hipertiroidismoa: metabolismoa areagotu, urduritasuna, loezina, haserrekortasuna, pisu galera eta goloa (lepoko hantura) eragin ditzake;
• hipotiroidismoa eragiten: gorputzeko funtziorik garrantzitsuenak moteltzea.
• Nanismoa edo gigantismoa: garapen aldian hazkuntza hormona sortzeko arazoek eragindako gaixotasunak.

4.- Bideo hau ikusi eta gero, egin beharko duzu berari buruzko iruzkina:

Eta zer deritzozu bideo honi?. Eduardo Punset-ek, zientziariak eta zientzia dibulgatzaileak, zuzendutako Redes programan hormonei buruzko artikulua.

lanaren atalean kontuan hartuko dut!. 

 

Bi bideo hauei buruzko iruzkinak txosten txiki batean eman beharko dizkidazu!.